چه موقع سرویس تجهیزات آزمایشگاهی را انجام دهیم؟

تجهیزات آزمایشگاهی در قلب هر پژوهش، پروژه صنعتی یا آموزشی قرار دارند. عملکرد دقیق، پایدار و ایمن این دستگاه‌ها نقش مستقیمی در کیفیت نتایج، بهره‌وری آزمایشگاه و حتی اعتبار علمی آن دارد. اما حقیقت این است که بسیاری از آزمایشگاه‌ها تنها زمانی به فکر سرویس تجهیزات آزمایشگاهی می‌افتند که دستگاه دچار خرابی جدی شده یا نتایج غیرقابل اعتماد ارائه می‌دهد. در حالی‌که، سرویس و کالیبراسیون منظم می‌تواند هزینه‌های تعمیر را تا ۶۰٪ کاهش دهد و عمر مفید تجهیزات را دو تا سه برابر افزایش دهد.
در این مقاله از کیمیاژن -مجموعه‌ای تخصصی در زمینه فروش، راه‌اندازی و تجهیز آزمایشگاه‌های زیستی، دانشگاهی و صنعتی- به شما کمک می‌کنیم تا یاد بگیرید چه زمانی و با چه نشانه‌هایی باید دستگاه‌های خود را بررسی کنید. همچنین، تفاوت بین سرویس و کالیبراسیون، جدول زمان‌بندی استاندارد برای هر دستگاه، و نکات نگهداری اصولی را به‌صورت جامع بررسی می‌کنیم.

تفاوت بین سرویس و کالیبراسیون چیست؟

در ظاهر این دو واژه شبیه به هم به‌نظر می‌رسند، اما در دنیای آزمایشگاه تفاوت بزرگی میان آن‌ها وجود دارد.
سرویس (Service) به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که برای حفظ سلامت فیزیکی و عملکرد مکانیکی دستگاه انجام می‌شود. این فرآیند شامل تمیزکاری دقیق قطعات، بررسی سیم‌کشی‌ها، تعویض فیلترها، روان‌سازی موتور یا محور چرخشی، و تست ایمنی الکتریکی است. هدف سرویس این است که دستگاه در شرایط بهینه کار کند و از بروز خرابی‌های ناگهانی جلوگیری شود.
در مقابل، کالیبراسیون (Calibration) به معنی تنظیم و تطبیق دستگاه با استانداردهای مرجع بین‌المللی است تا اطمینان حاصل شود نتایج آزمایش دقیق و قابل اعتماد هستند. برای مثال، در ترازوی دیجیتال، کالیبراسیون شامل بررسی اختلاف وزن اندازه‌گیری‌شده با یک وزنه استاندارد است. اگر این اختلاف از حد مجاز بیشتر باشد، دستگاه باید تنظیم شود.
سرویس معمولاً توسط تکنسین‌های فنی انجام می‌شود، اما کالیبراسیون نیازمند کارشناسان دارای گواهی رسمی (مانند ISO/IEC 17025) است. بدون کالیبراسیون منظم، حتی بهترین دستگاه‌ها هم ممکن است داده‌های اشتباه ارائه دهند. در واقع، سرویس برای سلامت دستگاه است، و کالیبراسیون برای سلامت داده‌ها.

نشانه‌هایی که می‌گویند زمان سرویس تجهیزات آزمایشگاهی رسیده

یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات مدیران آزمایشگاه این است که تصور می‌کنند دستگاه تا زمانی که روشن می‌شود و کار می‌کند، سالم است! اما بسیاری از مشکلات در مراحل اولیه، خاموش و بی‌صدا پیش می‌روند. در ادامه چند علامت مهم را مرور می‌کنیم:

1. کاهش سرعت عملکرد: مثلاً اتوکلاو زمان بیشتری برای استریل کردن می‌گیرد یا انکوباتور دیرتر به دمای تنظیم‌شده می‌رسد.
2. نوسان در نتایج: اگر در چند آزمایش متوالی نتایج ناسازگار هستند، احتمال خرابی سنسورها یا ناهماهنگی در سیستم کنترل وجود دارد.
3. صداهای غیرعادی یا لرزش: شیکر یا سانتریفیوژ اگر بالانس نباشد یا یاتاقان فرسوده شود، صدای غیرطبیعی تولید می‌کند.
4. ارورهای مکرر در صفحه دیجیتال: نمایش خطاهای پی‌درپی نشان‌دهنده‌ی نیاز فوری به بررسی نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری است.
5. تغییر در دمای داخلی یا عملکرد گرمایی: اگر انکوباتور در بازه دمایی تعیین‌شده نوسان دارد، احتمال خرابی ترموستات یا المنت زیاد است.

نادیده گرفتن این نشانه‌ها می‌تواند باعث آتش‌سوزی، انفجار بخار یا از بین رفتن نمونه‌های گران‌قیمت آزمایشگاهی شود. پیشنهاد کیمیاژن این است که حتی در صورت مشاهده‌ی یکی از این علائم، دستگاه سریعاً از مدار خارج شده و توسط کارشناس بررسی شود.

هر دستگاه آزمایشگاهی هر چند وقت یک‌بار باید سرویس شود؟

هیچ قانون قطعی و یکسانی برای همه دستگاه‌ها وجود ندارد، اما جدول زیر براساس استانداردهای بین‌المللی و تجربه فنی تیم کیمیاژن تنظیم شده است:

این فواصل زمانی برای آزمایشگاه‌هایی با حجم کاری متوسط (۵ تا ۸ ساعت کار روزانه) تنظیم شده است. در محیط‌های صنعتی یا آزمایشگاه‌های شلوغ، سرویس‌ها باید با فواصل کوتاه‌تر انجام شود. در مقابل، برای آزمایشگاه‌های آموزشی که استفاده سبک‌تری دارند، می‌توان بازه را کمی افزایش داد.
همچنین توصیه می‌شود برای هر دستگاه، دفترچه‌ی ثبت سرویس و کالیبراسیون نگهداری شود تا سوابق به‌صورت دقیق ثبت گردد. این موضوع در زمان بررسی‌های کیفی (مانند ISO 9001 یا GMP) بسیار مهم است.

بهترین روش‌ها برای نگهداری و افزایش عمر دستگاه‌ها

نگهداری صحیح از تجهیزات، ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از تعمیر است. رعایت چند نکته‌ی کلیدی می‌تواند تا سال‌ها نیاز به تعمیر جدی را حذف کند:

1. استفاده از برق مطمئن و UPS: نوسان ولتاژ می‌تواند باعث سوختن برد دیجیتال دستگاه‌ها شود. اتصال تمام دستگاه‌های حساس به UPS یا محافظ ولتاژ الزامی است.
2. تمیزکاری منظم: گردوغبار و مواد شیمیایی روی سطح می‌تواند به تدریج باعث زنگ‌زدگی یا انسداد منافذ تهویه شود. بعد از هر شیفت کاری، سطوح با پارچه مرطوب تمیز شوند.
3. آموزش کاربران: بسیاری از خرابی‌ها ناشی از کار نادرست کاربر هستند. اپراتورها باید نحوه روشن و خاموش کردن استاندارد دستگاه، تنظیم پارامترها و ایمنی کاری را بدانند.
4. عدم بارگذاری بیش از حد: برای مثال، بارگذاری بیش از ظرفیت سانتریفیوژ باعث شکست محور یا جدا شدن درب می‌شود.
5. استفاده از چک لیست روزانه: بررسی مواردی مثل اتصال برق، تمیزی، عملکرد صفحه نمایش و صدای دستگاه پیش از شروع کار، از خرابی‌های ناگهانی جلوگیری می‌کند.
   در کیمیاژن، هنگام فروش دستگاه‌ها، دفترچه نگهداری و چک‌لیست دوره‌ای به همراه آموزش رایگان کار با دستگاه ارائه می‌شود تا آزمایشگاه‌ها بتوانند عملکرد دستگاه‌ها را پایدار نگه دارند.

کالیبراسیون توسط چه کسی باید انجام شود؟

کالیبراسیون فرایندی تخصصی است که باید توسط افراد دارای مجوز رسمی انجام شود. سازمان ملی استاندارد ایران تنها شرکت‌هایی را مجاز می‌داند که گواهی ISO/IEC 17025 داشته باشند. این گواهی تضمین می‌کند که فرآیند کالیبراسیون طبق استاندارد بین‌المللی انجام شده و نتایج آن معتبر است.
در کالیبراسیون، ابزار یا دستگاه با یک مرجع شناخته‌شده مقایسه می‌شود. برای مثال، در پی‌اچ‌متر از محلول‌های بافر استاندارد (۴، ۷ و ۹) استفاده می‌شود تا منحنی پاسخ دستگاه تنظیم گردد. برای ترازو، وزنه‌های استاندارد با تلورانس مشخص به کار می‌روند.

نکته مهم این است که کالیبراسیون باید پیش از هر پروژه تحقیقاتی مهم انجام شود، نه بعد از آن. چون داده‌های به‌دست‌آمده از دستگاه ناهماهنگ، ممکن است موجب رد شدن مقاله، آزمایش ناموفق یا ضرر مالی بزرگ در تولید صنعتی شود.
کیمیاژن با همکاری کارشناسان کالیبراسیون معتبر، خدمات تنظیم، تست و صدور گواهی کالیبراسیون برای بیشتر دستگاه‌های زیستی، غذایی و آموزشی را ارائه می‌دهد. این خدمات می‌تواند در محل آزمایشگاه شما یا در کارگاه مرکزی شرکت انجام شود.

چرا سرویس دوره‌ای سرمایه‌گذاری است، نه هزینه؟

بسیاری از مدیران تصور می‌کنند سرویس دوره‌ای هزینه‌ای اضافی است، اما واقعیت برعکس است. به‌عنوان مثال، سرویس نیم سالانه یک اتوکلاو حدود ۵٪ قیمت دستگاه هزینه دارد، اما اگر این سرویس انجام نشود و برد دیجیتال یا المنت بسوزد، تعمیر آن ممکن است تا ۴۰٪ قیمت دستگاه خرج داشته باشد.
سرویس منظم باعث می‌شود:

• طول عمر مفید دستگاه تا دو برابر افزایش یابد.
• نتایج آزمایش‌ها دقیق‌تر و تکرارپذیرتر باشند.
• ریسک خرابی ناگهانی و از دست دادن نمونه‌ها به حداقل برسد.
• ایمنی کارکنان آزمایشگاه حفظ شود.
  در نهایت، سرویس به موقع یعنی آرامش، اطمینان و بهره‌وری بیشتر. این همان فلسفه‌ای است که کیمیاژن همیشه در ارتباط با مشتریان خود دنبال می‌کند.

اگر مدتی است دستگاه های آزمایشگاه شما بررسی نشده‌اند، اکنون بهترین زمان برای اقدام است.

• با کارشناسان فنی کیمیاژن پژوه پارس تماس بگیرید تا سرویس دوره ای تجهیزات و دستگاه های آزمایشگاهی شما را با استانداردهای بین‌المللی انجام دهند.
• برای رزرو سرویس یا مشاوره تجهیز آزمایشگاه، همین حالا از بخش خدمات فنی کیمیاژن با ما تماس بگیرید.